Conjugaison en kabyle / Taseftit s taqvaylit
Nadit amyag s talɣa taḥerfit am kcem, ffeɣ... neɣ s tin yeftin kecmeɣ, teffɣeḍ...
Tifelwiyin n tseftit di amyag.com, ttwaxedment s tallalt n wedlis n Kamal Uzerrad, « Amyag di tmaziɣt » (Manuel de conjugaison kabyle, Kamal Naït-Zerrad, L'Harmattan, 1994).
Kra n tɣawsiwin ɣef wemyag
« Amyag d awal ifettin i lmend n wudem ». Dda Lmulud
Amyag yesskan tigawt nexdem, taɣara neɣ addad n kra tɣawsa. Akka, amyag di tmaziɣt yebḍa ɣef sin isufar:
- amyag amagnu, yemmal dacu yexdem (neɣ ara yexdem) umeggay, am: yeffeɣ weqcic ; ssiwel i gma-k ; a d-yawi lɛar...
- amyag n tɣara, yemmal-d amek iga umeggay, neɣ addad-is, am: yugar ucerrig tafawet ; yettiwriɣwudem-is ; ɣezzifit aṭas...
Amyag ifetti s:
- talɣa tilawt: yella wayen i ɣef d-nettmeslay;
- neɣ talɣa tibawt: tigawt neɣ taɣara i ɣef d-nettmeslay ur telli wara, neɣ ur tt-temmed ara.
Llan sin n yesmilen n yemyagen, mxallafen kan di tseftit:
- amyag alugan (anezmar), taseftit n yezri am tin n wurmir, kecmeɣ (izri), ad kecmeɣ (imal)...
- amyag arlugan (anammum), taseftit n yezri temxallaf ɣef tin n wurmir, nniɣ (izri), ad iniɣ(imal)...
Talɣa taḥerfit, d tin n wemyag ur nefti wara, ur tesɛi wara imattren udmawanen, amedya: kcem,ali, ddu...
Timeẓri, temmal-d amek teḍra tigawt, ma wezzilet, ma ɣezzifet, ma teḍra yiwet n tikkelt neɣ tettuɣal-d, ma temmed neɣ ala...
Akud yemmal-d melmi teḍra tigawt.
urmir ur yettuseqdac ara aṭas weḥd-s, di tigti s tzelɣa n yimal ad i ifetti. A t-naf kan di kra n isuka am: win yebɣan ad yečč, yečč ; qqimet ar azekka, truḥem...
urmir (anaḍ) nesseqdac-it akken ad nmudd tasunḍa neɣ lewṣaya, amedya: awi-t yid-k! ; xdem tid lɛali a tent-tafeḍ...
urmir (imal) nesseqdac-it akken a d-nessken ayen ara yilin ɣer zdat, tigawt mazal ur teḍri neɣ ahat ur tḍerru wara (imal = ad/a + urmir), amedya: tameddit-a ad jbuɣ ɣur-s...
izri nesseftay amayag deg yezri akken a d-nessken kra n tigawt neɣ n waddad iɛeddan, yemmden, amedya: yuli ; tusa-d ; werriɣit...
izri ibaw, talɣa tibawt n wemyag deg yezri, amedya: ur yuki wara ; ur ẓriɣ s anda yerra...
anaḍ ussid, talɣa tussidt n wemyag, amedya: ttali (ali) ; keččem (kcem)...
urmir ussid nesseftay amyag deg wurmir ussid akken a d-nessken s umata tigawt i d-yettuɣalen, yettkemmilen, ur nemmid ara. Amedya:
- tigawt neɣ addad yellan imira, atan yettmeslay d gma-s.
- tigawt i d-yettuɣalen dima, s tasift i d-itekk yal ass.
- ṣṣifa yellan di kra n tɣawsa, anners yettɣar belxef.
Amyag, yeftin di kra n wakud, yeddes s umatar udmawan akk d ufeggag, tuddsa-yagi neqqar-astalɣa tamyagant. Amatar udmawan, yesskan-d anwa udem wuɣur yefti wemyag.
Talɣa tamyagant turgamt = t + urga + mt,
- t - mt, imattaren udmawanen
- urga, afeggag n wemyag argu deg yezri
Imattaren udmawanen n yemyagen n tɣara am wid n yemyagen imugna, anagar deg yezri i mgarraden.
Ad tafem imattaren n yakk udmawen n tseftit deg imedyaten i d-nebder di taggara.
Amaɣun d yiwet n talɣa n wemyag i nesseqdac mti yella umeggay d amassaɣ, amedya: d argaz-nni i d-yusan ; tusa-d tmeṭṭut-nni yettun mmi-s...
Amaɣun d armeskil, ur ifetti wara, ur yettbeddil ara s ubeddel n tewsit neɣ n wemḍan. Yezmer ad yili d ilaw: inudan (izri), ara inadin (imal). Neɣ d ibaw: ur nezmir (izri), ur nzemmer ara (imal).
Nesseqdac tazelɣa n tnila d/n i wakken a d-nmel s anda neɣ ansa i d-tekka tigawt.
Tazelɣa d tettweǧǧih tigawt ɣer win i d-yettmeslayen, amedya: iruḥ-d iḍelli (iruḥ ɣer win i d-yettmeslayen).
Tazelɣa n tesskanay-d belli tigawt terra ɣer win i d-isellen, neɣ terra ɣer wemkan nniḍen, amedya: iruḥ-n (iruḥ ɣer tama n win i d-isellen neɣ s amkan nniḍen).
Imyagen izellumen ttwasilɣen seg yemyagen iḥerfiyen ama d imugna neɣ n tɣara. Ilugan n tseftit-nsen am yemyagen nniḍen.
amyag aswaɣ yettwasileɣ s wezwar n s neɣ yiwet seg talɣiwin-is sse, ssu... amedya: ssekcem (kcem),sluɣ (luɣ), ssider (ader)...
amyag amyaɣ yeskanayen amyebdal n tigawt: myuzzamen = mbadalen tuzzma (wa yezzem wayeḍ). Yettwasileɣ s wezwar n m neɣ yiwet seg talɣiwin-is: mye, myu... amedya: mbeddal (beddel), myezwir(zwir), myuṭṭaf (ṭṭef)...
amyag attwaɣ yeskanay d akken tigawt tettrusu-d ɣef umeggay. Yettwasileɣ s wezwar n ttu, ttwa, neɣ daɣen tt, mm, n, nn. Amedya: ttwakrez (krez), ttucudd (cudd), nnẓem (ẓem), mmečč (ečč)...
Nezmer ad nessileɣ azellum seg wemyag yellan yakan di talɣa n uzellum, d aya umi neqqarizelman izelman, amedya: ttunefk < nnefk < efk, ttuzenz < zzenz < enz
Kra imedyaten
amyag amagnu kcem
* wali tafelwit n tseftit n wemyag kcem
amyag n tɣara imlul
* wali tafelwit n tseftit n wemyag imlul